nr 18 21 nov 2017

Details

Hits: 1070

Samenvatting periodiek nr. 18.

Een conflict in Gulpen. 1790 – 1815.

Dhr. Schaapveld promoveerde in oktober 2017 aan de Universiteit van Maastricht op een proefschrift dat de titel droeg: “Bestuur en bestuurders van Nedermaas, 1794 – 1814, met bijzondere aandacht voor het lokale bestuur in het kanton Wittem – Gulpen.” Wij hebben de afgelopen 9 jaar dat wij als Heemkundevereniging bestaan veel archiefmateriaal verzamelt. Maar slecht enkele gegevens over het afstudeeronderwerp van de heer Schaapveld. Natuurlijk stelde wij dit graag ter beschikking. Met behulp van het studiemateriaal dat hij in zijn studietijd heeft verzameld schreef hij ook een artikel voor ons 18^e periodiek. En, hij werd lid van onze vereniging.

Het bestuur en de rechtspraak werd in de 18^e eeuw verricht door z.g. Schepenbanken. Deze bank was een college van schout en schepenen. In de hoofdbanck werden zwaardere criminele zaken behandeld. De financiële zaken werden in een bankvergadering behandeld. En die bestond uit leden die tot de rijkste bewoners behoorden.

In Gulpen waren schout en schepenen in beginsel protestant, maar er waren ook uitzonderingen. Een van de Staatse functionarissen in het Land van s-Hertogenrade, een onderdeel van de Landen van Overmaze was Frans Theodoor van Craen. In dit onderdeel wordt de geschiedenis tot in de detail beschreven.

In februari 1793 was een inval van de Franse revolutionaire legers in de Zuidelijke Nederlanden. De Franse troepen kwamen ook door Gulpen. Léonard – Bernard de Hayme betaalde de Franse officier Brancas om plundering van het dorp te voorkomen.

In 1794 kwamen de troepen weer terug en veroverden de Zuidelijke Nederlanden incl. de Landen van Overmaze. Vanaf 1 oktober 1795 werden de inwoners van Gulpen Fransen.

Op 9 januari 1796 werd Nedermaas verdeeld in 31 kantons. In deze ‘Franse tijd’ vonden er vele veranderingen plaats die in deze samenvatting niet kunnen worden opgenomen, maar die in het periodiek tot in de kleinste detail staan beschreven.

Mavo Sint Petrus uit Gulpen.

De afgelopen 9 jaar hebben we veel lezers van onze periodieken gekregen. Er zijn lezers die ons tips geven over mogelijke onderwerpen. Dit gaat nog verder, er zijn mensen die een gebeurtenis aan den lijve hebben ondervonden en deze willen beschrijven om in ons periodiek te plaatsen. Zo ook de oud directeur van de Mavo Sint Petrus, dhr. Brassé.

In de tijd, in de veertiger jaren van de vorige eeuw, dat er in Gulpen nog geen voortgezet onderwijs was, was het een intensieve inspanning om een school te bezoeken. De reistijd met het openbaar vervoer, als dat er was, nam veel tijd in beslag. En anders moest het per fiets of te voet.

Deze behoefte en de invoering van de Wet op het Voortgezet onderwijs zorgde er voor dat er in Gulpen, op de Kiebeukel een Mulo later Mavo werd gevestigd. De uitbreiding van het leerling aantal zorgde ervoor dat een nieuwe huisvesting moest worden gezocht.

De mamoetwet zorgde voor een zeer drukke tijd in het schoolwezen. Aan de Witteweg kwamen ruim 2 hectaren ter beschikking die een Mavo en mogelijk een ruimte moest bieden aan een Havo. Ook de leerstof en de examen eisten veranderde. In 1973 toen de toenmalige directeur de heer Starren de pensioengerechtigde leeftijd bereikte nam de schrijver van dit artikel deze functie over.

Ook kwam er een gymnastiekzaal ter beschikking. Het onderhoud van de tuin kreeg de conciërge in zijn functiebeschrijving genoteerd. Hij was ook het luisterend oor van de leerlingen en omdat er geen administratieve medewerker was nam de heer Moonen ook dit voor zijn rekening.

De school kreeg de naam R.K. Mavo Sint Petrus. Een beeld dat gevonden werd in de kelderruimte en dat door de ‘tuinman’ werd opgeknapt kreeg een ereplaats bij de ingang van de school.

Ondanks het feit dat veel leerlingen een lange weg van de gehuchten met hun fiets of te voet moesten afleggen ontstond er al snel een gebrek aan lesruimte en werd de bibliotheek omgebouwd tot leslokaal. Een noodgebouw op de speelplaats zorgde ervoor dat de behoefte aan lesruimte werd bevredigd.

Avondonderwijs voor volwassenen was een volgende stap.

Maar er bleef een grote behoefte aan lesruimte. Een indirect gevolg hiervan is dat de scholengemeenschap Sophianum is ontstaan.

Het logement.

Het logement lag aan de vroegere Rijksweg, vandaag de dag ‘Oude Rijksweg’ genaamd. In de Franse tijd werd een poging ondernomen om deze belangrijke verbindingsweg aan te leggen. Maar Napoleon vond zijn Waterloo in 1815.

De weg is tussen 1824 en 1826 aangelegd. Op een kaart die in het artikel is opgenomen staan diverse belangrijke historische feiten afgebeeld. Eveneens staan er enkele zeer oude foto’s bij geplaatst. Tevens staat er bij vermeld wie de bewoners zijn geweest.

Hubert Hermans is rond 1920 logementhouder en heeft het pand geprobeerd te verbouwen maar de gemeente schakelde de gezondheidscommissie in. Deze constateert dat dhr. Mertens al begonnen is zonder dat de vergunning is verleend. De familie Hermans – Gehlen verlaat het perceel in 1934. De gemeente Gulpen koopt het pand voor het bedrag van 6500 gulden. Deze laat het verbouwen tot 3 wooneenheden.

Een serie namen van bewoners heeft Piet Hegger de schrijver van dit artikel met medewerking van de heren Theo Smeets, Jan Vluggen en José Austen weten te achterhalen.

Rond 1960 is het pand aangekocht door de eigenaar van Hotel de Oude Geul. Deze wilde er nieuwe woningen laten bouwen. Maar de gemeente had in eerste instantie andere plannen. Uiteindelijk gaf de gemeente Gulpen toch toestemming. Maar er waren voorschriften aan verbonden die door de eigenaar niet werden geaccepteerd. Het toestand van het pand werd steeds slechter en moest tenslotte worden afgebroken.

Onderaardse gangen, oude gemeentehuis en Kantonhof.

Toen Har Dries, de schrijver van dit artikel enkele jaren geleden in Gulpen kwam wonen ontdekte hij al spoedig historische overblijfsels in ons dorp. Een oude wachttoren van rond het jaar 800 waar een kerk tegenaan werd gebouwd en de toren tot ‘klokkentoren’ werd verbouwd. Een ‘motte’ een verdedigbare verblijfplaats voor de ‘tolheffers’. Hij verneemt ook dat er verhalen bestaan van onderaardse gangen. Dit laatste is indirect een reden om aan te sluiten als lid van Galopia. Hij ging op zoek in de kelders van de woningen aan de Dorpsstraat in Gulpen. Hij ontdekte bewijzen van onderdoorgangen en maakte diverse foto’s die te zien zijn in periodiek nr. 18. Een duidelijke beschrijving van de bewijzen die op de foto’s te zien zijn staat erbij. Op een van de foto’s die Har in één van de kelders maakte is waarschijnlijk een pottebakkersoven te zien. En een 15 meter diepe waterput.

Een krantenartikel uit 1965 met een foto waarop de toenmalige burgemeester jhr. mr. RR. van Rijckevorsel verbaast is over de gedane vondst van aardewerk scherven. In het krantenartikel dat in het artikel van het periodiek staat afgedrukt is te lezen dat deze scherven waarschijnlijk stammen uit 16^e of 17^e eeuw. Het hele krantenartikel bevat nog meerdere historische vondsten waar eigenlijk nog veel historische onderzoek naar moet worden gedaan. Misschien dat het artikel historici activeert om, natuurlijk in samenwerking met Har, verder onderzoek te doen naar het eeuwenoude verleden van ons Gulpen.  

kijk . . . . en laat beelden spreken,

Bert van Loo: Gulpen 11 maart 1946 – Amsterdam 19 december 2016

Dit onderdeel van het 18^e periodiek is geschreven door onze collega lid Peter van Amelsvoort. Bert van Loo was een kunstenaar in optima forma. Zijn ouders hadden een bedrijf aan de rijksweg in Gulpen, waar momenteel een Grieks restaurant in is gevestigd. Hij had vele hobby’s. Maar geleidelijk aan nam zijn interesse in schilderen en tekenen steeds meer toe. De kunstacademie dat was zijn jeugddroom. Maar zijn ouders hadden hier geen ervaring mee en dachten dat hij hiermee moeilijk zijn ‘kost’ kon verdienen. Hij toonde wel dat hij aanleg voor studeren had. Toen hij ‘los’ kwam van het ouderlijk gezag kon hij eindelijk invulling geven aan zijn jeugdwens: kunstacademie. Het eerste jaar begon hij met “vrij schilderen” Een docent ontdekte zijn talenten: beeldhouwen. Hij stapte over en stortte zich eerst op alle mogelijke materialen zoals steen, hout, brons, metaal en zelfs plastic. Na het behalen van zijn diploma beeldhouwen melde hij zich aan bij de glaswerkgroep en deed in 1973 ook hierin eindexamen.

Hij bleef wonen in Amsterdam aan de Frans Halsstraat, midden in Amsterdam. Zijn atelier/studio had hij aan de Oostelijke Handelskade.

Dat heeft ertoe geleid dat hij een indrukwekkende erfenis naliet.

Iedereen kent zijn kunstuitdrukkingen. Wie kent niet het beeldje op de markt in Gulpen? Hij ontwierp het. Het was een geschenk van de Gulpener Bierbrouwerij aan de gemeente ter ere van het 150 jarig bestaan van de brouwerij.

Er zijn in Nederland vele kunstwerken van hem te vinden. Om er een paar te noemen: In Amsterdam – Osdorp: “Senza Parole” en de indrukwekkende glazen kroonluchter in het provinciehuis van Noord – Holland in Haarlem. Van vele van deze kunstwerken staat in ons periodiek een foto afgedrukt zodat we kunnen genieten van de kunstprestatie van deze Gulpenaar.

Krantenknipsels.

• Op 18 october 1856 werd onder het gehucht Bommerich, gemeente Wittem op een diepte van 180 voet eene loodmijn ontdekt.
• De Nieuwe Koerier, Dinsdag 25 April 1899. De vereniging R. K. Volksbond te Gulpen werd een adres verzonden aan de Tweede Kamer der Staten Generaal tegen het gewijzigde ontwerp op de leerplicht….
• De Nieuwe Koerier/ Maas- en Roerbode, Zaterdag 30 November 1907. In Gulpen heersen de mazelen. De scholen zijn bijna geheel ontvolkt en kinderen sterven eraan.

De kleuterschool.

Groepsfoto’s roepen altijd herinneringen op. Twee groepsfoto’s van Tonny Herber – Alberts uit haar kleutertijd. Ze heeft vele namen erbij geschreven. Maar enkele ontbreken nog. De vraag aan de lezers van ons periodiek is: Weet U nog de ontbrekende namen? Deel ze ons mede, s.v.p.

Kruistocht vanuit Gulpen via Ingber en de Hut.

Tijdens deze wandeling kom je velerlei uitingen tegen. Het startpunt is het busstation in Gulpen. Wat daar opvalt is het stijgerend paard. Nu reizen we allemaal met de auto en. . . . als het niet anders kan met het openbaar vervoer. Als we terug gaan in de tijd dan gebeurde dat ‘zich verplaatsen’ met paard en wagen of de rijkere generatie met paard en koets.

Het verhaal vraagt om de rijksweg richting Maastricht te volgen en bij de kruising met de Ingbergrachtweg rechts af te slaan. Hier staat smeedijzeren kruis. Aan de overkant een kastanjeboom met een geschiedenis. Aan de andere overkant van de weg de enorme waterpartij. De geschiedenis van deze plekken in ons mooi Gulpen staan prachtig beschreven door de voorzitter van HKV Galopia: Fons Meijs die dit verhaal uitschreef.

De Petrus kerk, het monument op het Kapelaan Pendersplein. Het verhaal beschrijft de wandeling die verder voert naar Ingber. En bij elke bezienswaardigheid staat een verhaal in het periodiek. Dus het is raadzaam om het periodiek ter hand te nemen en deze wandeling te maken.

Wat U zal opvallen is de vele geloofsuitingen. Weg- en veldkruisen waar een verhaal achter zit in de vorm van een gebeurtenis, een ongeluk of een andere gedenkwaardige gebeurtenis. Giel Xhonneux die van al deze geloofsuitingen tot in details op de hoogte is werkte mee aan het tot stand komen van dit deel in ons 18^e periodiek.

De wandeling komt als laatste voorbij aan de Joodse begraafplaats waar HKV Galopia in 2013 een plaquette plaatste met de namen van de Joodse slachtoffers die hetzij in Gulpen geboren zijn, hetzij in Gulpen woonden toen ze werden opgepakt, afgevoerd en omkwamen in concentratiekampen.

Van hier uit wordt de wandelaar door verwezen naar het busstation waar de wandeling eindigt.