nr. 28 oktober 2022

Details

Hits: 30

Periodiek 28 oktober 2022

                                                                                  Samenvatting

Het Groene Kruis van Gulpen

Jarenlang was het Groene Kruis een begrip in Limburg en dus ook in Gulpen. In een prachtige folder werd informatie over het Groene Kruis in de zestiger jaren van de vorige eeuw gevonden. De inhoud van deze folder is zoveel mogelijk overgenomen met heel leuke getekende illustraties. Het Groene Kruis was een gezamenlijke vereniging, die zich ten doel stelde om de maatschappelijke gezondheidszorg te verrijken in de meest uitgebreide zin van het woord. Dit doel trachtte zij onder meer te bereiken door de volgende activiteiten: Ziekenverpleging, Zorg voor aanstaande moeders, Kraamverpleging (met Kraamcentum in Valkenburg), Zuigelingenzorg, Kleuterzorg, Schoolartsendienst, Bestrijding Tuberculose, Kinderuitzending naar RK Kinderkoloniehuizen, Uitleen van Verplegingsartikelen, Rheumazorg en Kankerbestrijding ed Het bestuur van de “Het Groene Kruis”-afdeling Gulpen-Slenaken bestond uit een grote groep notabelen, die in het artikel allemaal genoemd worden, zoals bijv. voorzitter Jacobse. De bijdrage in 1962 bedroeg f 10,- per jaar.

Jo Somers

Het was in de vijftiger jaren

Dit artikel bevat een beschrijving van hoe in de vijftiger jaren de hele was met de hand gedaan werd. Eerst werd de was een nacht lang op het fornuis koken, waarbij wat schraapsel van Sunlight zeep werd afgesneden en wat blauwsel erin werd gedaan om de was witter te krijgen. 's Morgens werd de was vaak met een houten tang uit de ketel gehaald en langs een wasbord geschraapt om schoon te krijgen of met een stamper schoon gestampt werd. Daarna werd het nog eens koken om de laatste vuilresten te verwijderen. Drogen gebeurde op de zomerdag aan een waslijn buiten en bij slecht weer op een rekje in huis en aan de stang van het fornuis. De was werd gestreken met twee strijkijzers, die om beurten op de kachel werden gezet om heet te maken. Op een wat later tijdstip kregen veel mensen een primitieve wasmachine, waarin de gekookte van links naar rechts geslingerd werd en daarna met mankracht door een wringer werd gehaald. Tegenwoordig gebeuren alle handelingen elektrisch en is het werk een schijntje ten opzichte van vroeger.

Piet Hegger

Mijn lagereschooltijd

Ed Vliegen, geboren te Gulpen 12-3-1935

In dit artikel wordt het dagelijks leven thuis en op school  in het echt katholiek middenstandsgezin van de familie Vliegen in de veertiger jaren zeer uitgebreid en beeldend omschreven. Het gaat om de jaren 1941 tot 1947 dus midden in WO II. De kerk domineerde het leven van de Gulpenaren zeer sterk en zeker dat van schoolkinderen, hetgeen aan de hand van  allerlei voorbeelden wordt geïllustreerd. 

Ons gezin telde 7 kinderen, vijf jongens en twee meisjes. Zij woonden in de steile Dorpsstraat en hadden een meubelzaak met moderne machines, wat tot de benaming “meubelfabriek Guill.Vliegen-Wierts” op de voorgevel leidde. Als er meubels in het dorp geleverd moesten worden gebeurde dat met een tweewielige kar, die door twee of drie man geduwd moest worden, zeker bergop. Buiten het dorp ging het vervoer met paard en wagen.  Onze ouders hebben nooit een fiets gehad. Alles ging te voet. Er ging wel een bus naar Heerlen en Maastricht, waar enkele keren per jaar naar toe werd gegaan om kleren te kopen. De laatste jaren van de oorlog werd alle verkeer lam gelegd en werden de fietsen door de Duitsers in beslag genomen.

De schooltijd van 1941 tot 1947 op de jongensschool op de Kiebeukel. De meisjesschool lag aan de rand van het dorp. De gang van zaken op de school wordt beschreven met een mooie anekdote over een strenge straf door meester Gubbels.

Ed Vliegen en Eric Vliegen

Het Simultanium

gezamenlijk gebruik van de kerk door protestanten en katholieken

Binnen onze vereniging wordt er, ook tijdens lezingen, soms gepraat over het Simultanium. In dit artikel wordt eerst de periode vóór het Simultanium in de tweede helft van de 17^de eeuw beschreven, d.w.z. de periode na de tachtigjarige oorlog van 1568 tot 1648 tussen Spanje en de Staten van Holland, toen de Staten van Holland Gulpen weer tot protestants gebied maakten: Na de vrede van Nijmegen in 1668 keerden de Staatse ambtenaren op hun post terug, waarna deze het Simultanium invoerden, dat wil zeggen dat de kerken in handen van protestanten kwamen, maar dat de katholieken ze mochten gebruiken op uren dat de hervormden geen godsdienstoefeningen hielden. De moeilijkheden tussen de protestantse bestuurders en de geestelijken en parochianen van het katholieke Gulpen bleven echter doorgaan tot in de 18^de eeuw. Hiervan worden in het artikel een aantal afschrikwekkende voorbeelden gegeven. Nadat de Fransen Nederland na 1793 opnieuw binnenvielen was er hoop dat er weer meer vrijheden zouden komen voor de katholieken. Echter pas nadat Napoleon eerst alle godsdiensten verbood mocht er in 1801 weer meer. Toen werd de oude kerk bij de kerkhof weer geopend in Gulpen en mochten er weer processies gehouden worden. Maar het gebruik van de kerk bleef verlopen volgens de afspraken in het Simultanium. Pastoor van Velpen zorgde ervoor dat het Simultanium rond 1830 werd opgeheven. Pas in 1835 kregen de katholieken de kerk weer in volle eigendom terug. De protestanten kregen toen de beschikking over het Leopoldskerkje dat op de Kiebeukel lag.

Jo Somers en Fons Meijs

Missiekruis volledig gerestaureerd

Galopia heeft altijd belangstelling getoond in de staat van onderhoud van het missiekruis op de Gulperberg dat al sinds 1834 op de Gulperberg staat. In 2012 heeft een groepje ervoor gezorgd dat het kruis en het perk eromheen weer goed werd schoongemaakt. In 2016 werd de corpus van het kruis gehaald en goed schoongemaakt respectievelijk gelakt. Eind 2021 werd geconstateerd dat het kruis na een storm scheef hing en bleek dat het hout op de plaats waar de houten balk van het kruis in een metalen koker zat, was gaan rotten en de balk gedeeltelijk gebroken was. Dit betekende dat het hele kruis vernieuwd moest worden en de corpus opnieuw gelakt. Het geheel werd in maart 2022 teruggeplaatst. In het artikel worden de perikelen rond de volledige organisatie door Galopia respectievelijk de uitvoering van de hele klus door het Mariacomité en diverse firma’s in detail uit de doeken gedaan.  

Fons Meijs

Rijvereniging Gulpen Vooruit

Gulpen heeft altijd vele verenigingen gehad, waarvan er ook menigeen weer verdwenen is. Een van die verdwenen verenigingen was paardenrijvereniging “Gulpen Vooruit”, waar Martin Ploemen lid van was. Martin gaf ons enkele documenten die vooral gingen over het 40-jarig jubileum en huldiging van 5 jubilarissen in 1987, te weten Martin Ploemen, Math Buijsen, Fit Bormans, M. Gerrikens en L. Vluggen (allen op krantenfoto).

Tot onze verbazing vonden we in het groot krantenarchief op internet dat er al in 1934 een sportvereniging bestond die wielerwedstrijden organiseerde, maar ook paardensport. In het Limburgs dagblad van 28 juli 1934 staat een aankondiging van paardenrennen georganiseerd door “Gulpen Vooruit” en in het nummer van 18 augustus 1934 staat een uitgebreid verslag van het betreffende internationaal ruiterfeest te Gulpen. In juli 1966 was er een groot concours hippique waaraan 20 rijverenigingen uit heel Limburg deelnamen. Ook in de volgende jaren werd door “Gulpen Vooruit” van alles georganiseerd, zoals natuurlijk paardenrennen, maar ook een wielerronde en windhondenrennen.

Idee van Martin Ploemen, een gesprek met Math Buijsen, tekst door Fons Meijs

De tramhalte

Het busplein

De tramhalte is het plein dat gelegen is waar nu het busstation ligt. Op deze plek lag in de dertiger jaren het station van de tram die van Maastricht naar Aken liep via Gulpen. Deze halte en de tram hebben echter maar een paar jaar bestaan, omdat er onvoldoende klanten waren o.a. door het ontstaan van busvervoer. Op de plek van het huidige busstation was toen een grasveldje aan de kant van de Rijksweg met een mooie treurwilg erop. Er was nog geen sprake van een uitgebreid busstation op die plek. Op dit grasveldje werd aan het einde van de jaren zestig door de jeugd gevoetbald. Dit wordt in het artikel heel mooi beschreven. Onder de treurwilg stond in de avonduren steevast ook een kar zonder paard, die eigendom was van de bekende Charles Blume. In de jaren zestig bouwde Dré Austen, eigenaar van hotel De Oude Geul naast het busstation een frituur, die een tijdje later werd overgenomen door An en Piet. De frituur heeft nog steeds dezelfde naam en wordt beheerd door hun dochter Angelique. De bijgevoegde foto’s van vroeger zullen door velen zeker herkend worden.

Piet Hegger

De Veldmolen

Achter het löfke

Het riviertje De Gulp, maar 22 kilometer lang, is door zijn hoogteverschillen prima geschikt voor watermolens. Naast de Groendalsmolen en de Neubourgermolen kwam er iets later de molen van Roex, allemaal buiten Gulpen gelegen. Al bij onze vroegere onderzoeken naar een bouwwerk over de Gulp bleek dat er tenminste 2 molens op de Gulp middenin Gulpen stonden. Dat waren de molens van Frings en Ploem. Maar wij vermoedden dat er nog een molen in Gulpen was. Na wat speurwerk kwamen wij de naam Smeets tegen die de toenmalige eigenaar van de Gulpener Brouwerij was. Via het archief van de brouwerij kwamen we achter de achtergronden van deze molen. De brouwerij had al toestemming om het water uit de Gulp te gebruiken bij het maken van bier en jenever, via een riool naar een put. Smeets mocht vervolgens een waterrad en een pomp in de Gulp bouwen om het water rechtsreeks naar de branderij te pompen. In het artikel staan  de perikelen rond de verlening van vergunningen door de Provincie omschreven bij de eerste aanleg in 1866, een wijziging van het molengebouw in 1873 en een forse verbouwing in 1888. Om de waterstand goed te meten werd er in 1899 een geëmailleerde peilschaal in de Gulp  geplaatst, waarvan er nog één goed te zien is op de muur achter het Löfke. Vóór deze peilschaal is een stenen bedding te zien.

Fons Meijs

Plaatsing Stolpersteine in Gulpen

Stolpersteine oftewel struikelstenen zijn gedenkstenen in de vorm van messing plaatjes van 10x10cm op het trottoir voor de vroegere woonhuizen van slachtoffers van het nationaalsocialisme. . Een projectgroep van HKV Galopia, de heren José Austen, Piet Hegger en Peter van Amelsvoort deed daartoe al in 2021 een aanvraag voor subsidiëring aan de gemeente Gulpen-Wittem, waar al snel een positief antwoord op kwam.  Toen brak corona uit en het archief in Heerlen ging lange tijd dicht, waardoor er grote vertraging ontstond. De oorspronkelijke lijst van 36 personen uit de door de heemkundevereniging uitgegeven kroniek “De Joodse Gemeenschap in Gulpen“ werd teruggebracht naar 17 personen omdat gekozen werd voor de Joodse bewoners die daadwerkelijk in Gulpen zijn opgepakt voor deportatie of hier anderszins zijn overleden aan oorlogsgeweld. Dit betekent dat er 17 Stolpersteine op 4 plaatsen in Gulpen geplaatst zullen worden in november 2022. Naast het plaatsen van deze Stolpersteine komt er op het Prins Willem Alexanderplein een informatiepunt, dat dient als startpunt van een wandeling langs de Stolpersteine, het Joods monument, het gedenkbord voor de voormalige synagoge en de Joodse begraafplaats. De plaatsen waar de Stolpersteine komen te liggen zijn het Prins Willem Alexanderplein, Markt 2, Looierstraat 87, en Nieuwstraat 22. De namen en gegevens van de betreffende slachtoffers worden opgenoemd.

Peter van Amelsvoort