kruistocht door Gulpen

Details

Hits: 2642

Deze wandeling voert door de kern van Gulpen langs diverse veldkruisen. De lengte van de route bedraagt 4,4 km. Tweemaal moet een groter hoogteverschil overwonnen worden van respectievelijk 26 en 15 meter. Niet alleen komen we kruisen tegen maar ook herdenkingsplaquettes die uit piëteit zijn geplaatst. Het startpunt is bij het busstation van Gulpen, gelegen op de kruising Rijksweg en Burgemeester Teheuxweg. Onderstaand wordt de route en de objecten, die langs de weg te zien zijn, beschreven. Ook wordt ingegaan op wat verder zoal op de route te zien is.

Komende van de Rijksweg steekt men het busstation over en slaat rechts af en na enkele meters weer rechts af, de Prinses Ireneweg in. Na een stukje lopen ziet men aan de linkerkant een soort kikker met eieren rond zijn hals die water spuit over een aantal vissen. Het is geen kikker maar een vroedmeesterpad. Deze pad komt slechts op enkele plaatsen in Zuid-Limburg voor. Het mannetje draagt als een snoer de eieren om haar nek totdat de padvisjes uit het ei sluipen. Naar het geluid van de pad wordt hij ook wel klüukske genoemd. Tegenover deze waterpartij is een watercascade te zien met iets verderop een waterpomp en een cilindrisch standbeeld. De waterpomp herinnert er aan dat vroeger de inwoners van Gulpen beneden in het dorp, bij een pomp, water moesten halen. Het standbeeld heeft op een ronde sokkel een soort door-boord ei waardoor vissen en vogels zwemmen/vliegen. Het toont de evolutie en is een ontwerp van Dolf Wong.

Als we de weg voortzetten komen we vervolgens langs de kaarsenfabriek, die tevens bezocht kan worden. Na de bocht staat op een kruising, aan de overzijde rechts, een houten kruis. Deze plaats van het kruis is al zeer oud. Wel hing het kruis vroeger aan een boom. De boom verdween 30 jaar geleden samen met de vakwerkboerderij, waar de boom voor stond.

We draaien nu links de Tramweg in. Voor de eerstvolgende kruising staat aan de linkerhand thans een wit appartementencomplex. Tot 2008 stond hier nog de tramremise. Van daaruit ging de tram eerst in een soort “holle weg” en later op een talud en over een ca. 2 km lange brug over het Gulpdal richting Maastricht. Bij de kruising staat in een voortuin een fraai gietijzeren kruis. Bij de kruising slaan we rechts af, richting Molenweg. Na een eindje lopen passeren we de brug over de Gulp. Van hieruit is goed de Pannenkoekenmolen met een zeer groot waterrad te zien. De molen werd gebouwd in 1712 als papiermolen. In 1845 kocht graaf Marchant et d’Ansembourg van kasteel Neubourg de molen en sindsdien heette de molen de Neubourger molen. De molen werd toen een graanmolen en de eeuwenoude graanmolen in het kasteelpark werd toen afgebroken.

Verdergaand zien we aan de linkerhand een fraai vakwerkhuis dat in 2002 volgens de originele methode gerestaureerd werd. Als we links van de brug kijken zien we dat daar de Gulp weer samenvoegt met het water dat via het waterrad (molentak) komt. Iets verderop aan de linker zijde van de weg is een grote vijver. Hier kan men aardig wandelen en ook vissen. In de winter kan er geschaatst worden. De vijver is primair aangelegd als water opvangreservoir om na een fikse regenbui het water op te vangen, dat via de Ingbergracht komend Gulp en Gulpen dreigt te overspoelen.

Als we de kruising naderen zien we voor ons een carréboerderij die tot appartementencomplex is verbouwd. Men denkt dat de boerderij, op grond van muurrestanten in de kelders, gebouwd is op de restanten van de hoeve van het Onze Lieve Vrouw Kapittel van Aken (Dom). Deze werd in 1579 verwoest door troepen die onder leiding stonden van Lodewijk van Nassau. De huidige hoeve stamt uit het midden van de 19de eeuw. Voor ons zien we ook de St. Petruskerk van Gulpen uit ca. 1925. De toren is op de torenspits voorzien van een kruis en volgens katholieke traditie ook van een haan. De haan herinnert aan de woorden van Christus tot de apostel Petrus: Eer de haan drie keer kraait zult gij mij verloochent hebben. Als we de kruising naderen en oversteken zien we voor de boerderij nog een smeedijzeren kruis staan op een sokkel van Naamse steen. Het kruis werd in 1902 door de familie Bormans-Hupperichs ge-plaatst en draagt als tekst: Geloofd zij Jezus Christus.

Als we de kruising recht oversteken zien we aan de linker kant een paardenkastanjeboom staan met een herdenkingsplaquette. De boom werd op 21-05-1994 geplant na de oprichting van de Harmonie St. Petrus op 28-10-1993. Deze harmonie ontstond door de fusie van twee harmonieën van Gulpen. Iets verdergaand is er aan de rechterkant een groter plein, het Kapelaan Pendersplein. Tegen de straatkant staat de rugzijde van een monument voorzien van een kruis en de tekst:
Ons heil in ’t kruis
Gulpen aan zijn herder den hoogeerwaarden heer Alfons Schroeder pastoor-deken
Kanunnik van het kathedraal kapittel van Roermond
Bij zijn 50-jarig priesterfeest 15 maart 1927.

Bij de splitsing slaan we linksaf en bestijgen (26 meter) de Oude Maastrichterweg. Sinds midden 18de eeuw tot 1825 was dat de Nieuwe Heerweg op Mastrigt. Na 1825 kwam de huidige Rijksweg gereed. Aan de linkerhand zien we achtereenvolgens huize de Hazelhof voor de behandeling van Korsakov-patiënten en het Dr. Ackenshuis, een verzorgings/bejaardenhuis met aanleunwoningen.
Net voorbij het bejaardentehuis is een poortje waardoor men de tuin van het Dr. Ackenshuis aan de Rijksweg kan bereiken. Hier staan een Mariakapelletje en een gietijzeren wegkruis en hangt een boomkruis, waarbij de Christusfiguur door geglazuurde mozaïeksteentjes wordt gevormd.

Als we weer terugkeren naar de Oude Maastrichterweg gaan we verder de helling omhoog tot we bij een doodlopende weg aankomen. Deze weg gaan we even omhoog om twee kruisen op het kerkhof te bekijken. Rechts, omgeven door vrij hoge graften is de absouteplaats. Hier staat een vrij groot absoutekruis en een gedenknaald met een hoogte van 13 meter. Links staat een nog groter kruis: het Glorierijke kruis. In 1968 had Madeleine Aumont uit Dozulé/Normandië 49 verschijningen. Acht maal verscheen haar een kruis in een stralend licht en bij de derde verschijning kreeg zij de opdracht om de priester te vragen daar zo’n Glorierijk Kruis op te richten. Naar aanleiding hiervan is een beweging ontstaan die overal in Europa dergelijke kruisen plaatst.

We keren nu terug naar de openbare weg en vervolgen nog een eindje de Oude Maastrichterweg, slaan dan rechtsaf naar Wederik. Vervolgens slaan we linksaf af naar Bosrank en vervolgens weer rechtsaf en dalen dan de Kerkesleutel af. Bij de tweede afslag links staat een aardig gietijzeren wegkruis in een mooi aangeplant en onderhouden prieeltje. Verder afdalend slaan we bij de splitsing rechtsaf, naar de Ingebergrachtweg. Op de volgende splitsing staat eveneens een gietijzeren wegkruis in een perkje omgeven door een buxushaag. Hier slaan we linksaf en bestijgen de Witteweg (15 meter). Boven aan de helling, bij een viersprong, staat onder een lindeboom een smeedijzeren kruis. Hier slaan we rechtsaf naar de Beversbergweg.

We vervolgen de weg tot we bij de volgende kruising komen. Voor de kruising staat aan de linker kant de voormalige hoeve van het rond 1937 afgebroken klooster. Achter de heg voor het gebouw kan men met wat moeite een tuinmuur met regelmatig verdeelde penanten onderscheiden. Dit is het restant van de vroegere kloosterkapel. Het eigenlijke klooster stond links, en in het midden van de weg naar Wijlre. Het huisvestte naast een klooster een meisjesschool en een bejaardentehuis. Het klooster werd afgebroken toen de weg naar Wijlre, die tot dan in een ruime bocht om het tegenoverliggende kerkhof liep, recht door werd getrokken.

Op de kruising stond onder een paardenkastanjeboom een zitbank. De boom werd geplant na de bevrijding van Gulpen door de geallieerden in september 1944. Helaas was deze boom te oud geworden en is nu vervangen door een nieuw exemplaar. Aan de rechterkant staat een monument, naar een ontwerp van Appie Drielsma, dat de zeventien Gulpense Joodse inwoners gedenkt, die door de bezetter van het leven werden beroofd. Volgens Poolse lijsten kwamen 23 mensen in Polen in concentratiekampen om het leven die van geboorte Gulpenaar waren. Tegenover de kruising staat in een verhoogde tuin achter een hek een kruis. Dit is een oud kruis dat door inwoners geplant werd op de viersprong. Hier kruisten al in een ver verleden de Via Regia en de weg Gulpen-Wijlre elkaar. Vroeger was men bijgelovig, een krui-sing van wegen bracht ongeluk. Men plaatste daarom altaartjes bij een kruising. In de Karolingische peri-ode werd de streek gekerstend en dit gebruik vervangen door het plaatsen van een wegkruis.

Op deze kruising slaan we rechtsaf en dalen de Dorpsstraat een stukje af. Direct na het Joods monument slaan we weer rechtsaf en draaien de Kiebeukel in. Na de heg aan de rechterkant staat haaks op de weg een tuinmuur. Op de kopse kant is een bronzen plaquette aangebracht die aangeeft dat links van de muur, achter in het perceel vroeger de synagoge stond. Deze werd na de tweede wereldoorlog afgebroken. De synagoge was voor de oorlog al in een slechte toestand. Verder gaande staat aan de linkerzijde een appartementencomplex uit circa 2000. Onder in de muur zijn een aantal uit mergel gehouwen bustes te zien van burgemeester en wethouders uit circa 1885. Deze waren aangebracht in de topgevel van de school die vroeger op deze plaats stond. Na dit complex volgen: de onderwijzerswoning van de school, de pastorie van de dominee en het protestantskerkhof. Het grasveld markeert exact de afmetingen van het protestants kerkje. In Gulpen werd dit het “Leopoldkerkje” genoemd Gulpen. Van 1830 – 1839 viel Gulpen onder Belgisch bestuur. Het kerkje was op 2 april 1838 voltooid. In het midden achter het grasveld staat een grote vaas. Dit is het grafmonument van de familie Schüll die van 1824-1845 eigenaar waren van de pa-piermolen. Later werd dit een graanmolen en thans is het een pannenkoekenmolen. Midden op het gras-veldje staat een plastiek van Pierre Lumeij met de titel: “De worsteling van Jacob”-Conflict, Verzoening, Zegen naar Genesis 32: 23-33.

Verdergaand komen we aan bij de achterzijde van het gemeentehuis uit 1932. Dit was vroeger het kloos-ter van de Zusters van Liefde uit Tilburg en het St. Josephgesticht. Dit gesticht was een bejaardentehuis en werd gesticht met middelen verkregen uit de nalatenschap van Dr. Hugo Ackens en zijn zus Fanny. De kapel, herkenbaar aan de glas-in-loodramen en het kruisje in de nok, is thans de raadszaal. Op de gevel prijken de wapens van de gemeente Gulpen (H. Petrus) en Gulpen inclusief Wijlre (Limburgse leeuw, rijksadelaar = Wijlre en de sleutels van Petrus = Gulpen) van de hand van Jef Wishaupt. Het huidige gemeentewapen van de gemeente Gulpen-Wittem ontbreekt (nog).

Wanneer we de trappen bij het gemeentehuis afdalen, komen we uit op het Kapelaan Pendersplein. Dit plein is vernoemd naar kapelaan Leo Penders, die vroeger in thans verdwenen huis links onderaan de trappen woonde, en tijdens de tweede wereldoorlog in het verzet actief was. Hij werd opgepakt na het verraad van Wittem op 21 juli 1944 en stierf op 24 april 1945 in een ziekenhuis aan de ontberingen in het concentratiekamp Buchenwald.

Voor ons zien we ook de neoromaanse St. Petruskerk uit 1924 naar een ontwerp van architect Caspar Franssen uit Roermond en verder het H. Hartbeeld uit 1927. Links en rechts van het beeld is de kruisweg in de natuurstenen opbouw uitgehakt. Rechts van de kerk staat de parochiezaal annex pastorie. Bij de zij-ingang staat op een sokkel het beeld van de H. Jozef met het Christuskind. Dit beeld stond vroeger boven het oude St. Josephgesticht, op de plaats waar thans het wapen van de oude gemeente Gulpen zich bevindt.

Onder aan de trappen gekomen slaan we linksaf. Na de platte zaal “Timpaan” zien we aan de linkerhand de nieuwe protestantse kerk uit de jaren zestig van de vorige eeuw. De oude kerk was in de zomermaanden veel te klein vanwege de vele verblijfstoeristen. De kerk fuseerde met de protestantse kerk van Vaals en in Gulpen werd een nieuwe kerk gebouwd. Het idee achter het ontwerp van het gebouw is de ark van Noach en de klokkentoren is gebouwd in de vorm van een kruis.

Verdergaand is aan de linker kant een zeer oude carréboerderij te zien. Thans is er een gasterij gevestigd. In het restaurant ligt voor de bar een oeroude grafzerk, afkomstig van de rond 1927 afgebroken kerk op het kerkhof. Hierna komen we op de Markt terecht. Aan de rechterhand zien we op een rondeel een beeld van een man met drie gezichten van Bert van Loo. Het beeldt drie karaktereigenschappen van de Limburger uit: vrolijk, gezellig en Bourgondisch. Het is een geschenk van de Gulpener Bierbrouwerij aan de gemeenschap van Gulpen bij haar 150-jarig bestaan in 1975. Achter dit beeld, voor de keukengalerij, staat een oude lindeboom. Deze werd in 1937 geplant bij gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard.
Als we de Markt recht oversteken komen we in de Looiersstraat. Rechts is de overkluizing van de Gulp over een deel weggenomen. Hierbij staat een beeld van Arthus Spronken uit 1992. Het verzinnebeeldt de samenvloeiing van Gulp en Geul.

De Looiersstraat is vernoemd naar de leerlooierij die hier tot rond 1990 stond aan de overkant van de Gulp. Nu staat op die plaats een winkelcentrum met klokkentoren en woningen. Op donderdagmorgen wordt in deze straat een levendige weekmarkt gehouden. 

Bij de brug vindt U een kruis dat daar geplaatst is door galopia. Hier stond vroeger het rustaltaar bij processies.

Bij de brug slaan we rechtsaf en komen aan in de Nieuwstraat. Tegenover Nieuwstraat 42 staan in een privé tuin, tegen de zijgevel van een dierenartsenpraktijk, twee gietijzeren kruisen. Een kruis heeft boven, links en rechts van het corpus een lotusbloem als versiering. Aan de voet van het kruis staat een gevleugelde engel met gekruiste armen. Van het andere kruis zijn de benen en armen voorzien van sierlijke ranken en bloemmotieven. Het corpus is in carrévorm omgeven met wijnranken. Van hieruit verlopen naar de benen en armen van het kruis ook weer wijnranken. Deze monden uit in uit met behulp arcades gevormde ruiten. In deze ruiten zijn de symbolen aangebracht van de vier evangelisten:
-    adelaar, symbool van de evangelist Johannes;
-    stier, symbool van de evangelist Lucas;
-    gevleugeld kinderkopje, symbool van de evangelist Matheus;
-    leeuw, symbool van de evangelist Marcus

Rechtdoor gaand komen we bij de Rijksweg en slaan rechtsaf. Bij Rijksweg 73 komen we een soort “Stolperstein” of struikelsteen tegen. Hij herinnert aan 14 oktober 2004, de dag dat de 12-jarige Maud, die met haar fiets op weg was naar de middelbare school, verongelukte. Het idee van Stolpersteine ontstond in Duitsland. Hier werden en worden nog steeds herinnering plaquettes in de stoepen geplaatst bij woningen, waar in de tweede wereldoorlog Joden woonden. Er is een beweging in Limburg die dit idee in diverse plaatsen wil overnemen.

Even verder zien we het startpunt van de wandeling: het busstation van Gulpen met het markante steigerende paard naar een ontwerp van Fons Bemelmans uit 1988. Gekozen werd om bij het station een paard te plaatsen omdat dit de oudst bekende mogelijkheid van vervoer is.


Giel Xhonneux,     april 2012 begewerkt jan 2016