kruistocht vanuit Gulpen door Gulperdel

Details

Hits: 1985

Deze wandeling voert door de Gulperdel langs diverse geplaatste veldkruisen. De Gulperdel wordt gevormd door de buurtschappen Pesaken, Euverem, Karsveld, Groenendaal, Waterop, Billinghuizen en de Slenaker- en Kampsweg. Niet alleen kruisen komen we tegen maar ook heiligenbeeldjes in muurnissen en herdenkings-monumentjes die uit piëteit door nabestaanden zijn geplaatst. De lengte van de tocht is circa 12 km. Door de keuze van een van de afkortingen, zie stippellijnen op de kaart, kan een route van 3, 7 of 10 km gevolgd worden. Door enkele objecten niet te bezoeken, die aan een zijweg liggen, kunnen deze routes nog met 2 km verkort worden (niet 3 km route). Deze onderdelen zijn cursief in de tekst opgeno-men. De tocht kent nagenoeg geen hoogteverschillen daar hij door het stroomdal van de Gulp voert. Tussen het hoogste punt in Waterop en het laagste punt van de Gulp in Gulpen bestaat een hoogteverschil van circa 9 meter. Het startpunt is bij het busstation van Gulpen, gelegen op de kruising Rijksweg en Burgemeester Teheuxweg. Onderstaand wordt de route en de objecten, die langs de weg te zien zijn, beschreven. Ook wordt ingegaan op wat verder zoal op de route te zien is.

Komende van de Rijksweg steekt men het busstation over en slaat rechts af en na enkele meters weer rechts af, de Prinses Ireneweg in. Na een stukje lopen ziet men aan de linkerkant een soort kikker met eieren rond zijn hals die water spuit over een aantal vissen. Het is geen kikker maar een vroedmeesterpad. Deze pad komt slechts voor op enkele plaatsen in Zuid-Limburg. Het mannetje draagt als een snoer de eieren om haar nek tot de padvisjes uit de eieren sluipen. Naar het geluid van de pad wordt hij hier ook wel klüukske genoemd. Tegenover deze waterpartij is een watercascade te zien met iets verderop een waterpomp en een cilindrisch standbeeld. De waterpomp herinnert er aan dat vroeger de inwoners van Gulpen beneden in het dorp, bij een pomp, water moesten halen. Het standbeeld heeft op een ronde sokkel een soort doorboord ei waardoor vissen en vogels zwemmen/vliegen. Het is een ontwerp van Dolf Wong en verzinnebeeldt de evolutie.

Als we de weg voortzetten komen vervolgens langs de kaarsenfabriek, die bezocht kan worden. Na de bocht staat op een kruising, aan de overzijde rechts, een houten kruis. Deze plaats van het kruis is al zeer oud. Wel hing het kruis vroeger aan een boom. De boom verdween 30 jaar geleden samen met de vakwerkboerderij, waar hij voor stond.

We draaien nu links de Tramweg in. Voor de eerstvolgende kruising staat thans een wit appartementen-complex. Tot 2008 stond hier nog de tramremise. Van hieruit ging de tram eerst in een soort “holle weg” en later op een talud en brug over het Gulpdal richting Maastricht. Bij de kruising gaan we rechtdoor en passeren aan de rechter hand een wegkruis. Vervolgens passeren we aan de linker kant achtereenvolgens de brandweerkazerne, de middelbare school “Sophianum”, de glazen piramide van het vroegere Primosa, het zwembad Mosaqua en de klim hal Rocca. Voor deze gebouwen liep vroeger de “holle weg” van de tram. Dit tracé werd in de zestiger jaren van de vorige eeuw gedempt en werd de huidige parkeerplaats voor Mosaqua en Rocca aangelegd.

Wie het kruis van de schutterij wil zien slaat bij Rocca linksaf en na 115 meter is aan de linkerkant de vogelstang van de St. Hubertusschutterij te zien. Hier wordt ieder jaar op tweede Pinksterdag het koningsvogelschieten georganiseerd. Naast de stang staat een gietijzeren kruis. De twee afbeeldingen op het gietijzeren kruis staan in het teken van Maria ten Hemelopneming. Bij de voet van het kruis zijn Christus en twee personen (apostelen?) weergegeven bij een lege graftombe. In het hart van het kruis is Maria’s Hemelvaart weergegeven. Maria vaart daarbij ten Hemel omringd door zes (deels) musicerende engelen. Tussen beide afbeeldingen in staan door elkaar heen de letters A en M: Ave Maria.

We slaan bij de Rocca-klimhal rechtsaf, steken de parkeerplaats over en slaan dan weer linksaf. We lopen thans langs het park van kasteel Neubourg. De weg wordt door Gulpenaren het engelswerk genoemd maar heet eigenlijk Pesakerweg. De benaming engelswerk ontstond toen eind 18de eeuw het park van kasteel Neubourg werd veranderd in een Engelse landschapstuin. Net voor een lichte bocht op rechts is op een beukenboom een boomkruis aangebracht. De plek heet kampborn (Kampbron) naar de waterbron beneden in het park. Hier haalden de inwoners van Bergheim vroeger hun drinkwater. Ook de Gulpener brouwerij haalde hier vroeger zijn water via een leiding die langs/door de Gulp liep. Het kruis werd al midden 17de eeuw genoemd als eindpunt van een kruisprocessie. In dit gebied borrelt ook warm water op. Is dat misschien de reden waarom hier Romeinse overblijfselen, onder andere een wijaltaar, een glazen fles, kruiken, etc. werden gevonden. Hier en daar is rechts door de bomen en de haag iets van het kasteel te zien. Aan de linkerkant is een talud zichtbaar, dat gaandeweg hoger wordt. Een stuk voorbij het einde van het kasteelpark eindigt het abrupt in het brughoofd van de trambaan. Van hieruit ging een brug van 622 meter over het Gulpdal aan de rechter hand.

Wanneer men kiest voor de route met een lengte van 3 km slaat men direct na het park rechts af en loopt eerst nog door een weg langs het kasteelpark en dan over een pad door het weiland. Men stuit dan op het Riehager voetpad en slaat rechts af. De beschrijving gaat verder met kasteel Neubourg.

Na een eindje lopen komen we bij de eerste huizen van Pesaken. Men moet daar wel een bijzondere verering voor onze lieve vrouw hebben gezien de drie Mariabeelden op rij, die in boognissen of nabij de voordeur zijn geplaatst. Verder gaand dalen we een korte helling af en komen uit bij de kruising Pesakerweg-Kampsweg. De helling wordt in de volksmond Poetesbergske genoemd, een naam die niemand weet te verklaren. Aan de voet van de helling staat een mooi vakwerkpand in originele uitvoering, dat wil zeggen niet gewit. Hier was enkele decennia geleden nog een boerensmidse. Voor het pand staat een fraai smeedijzeren kruis en tegen de wand hangt een soort klomp als nis voor een Mariabeeldje.

Degene die nog enkele fraaie vakwerkhuizen wil zien slaat links af en bestijgt een hoogte van 29 meter overeen afstand van 230 meter tot de kruising met de Schansenbergweg. Net voorbij de kruising staat een gietijzeren kruis. Niet bekend is waarom dit kruis geplaatst werd.

Wanneer men kiest voor de route met een lengte van 7 km slaat men nu rechts de Kampsweg af tot de T-splitsing waar rechts afgeslagen wordt. De beschrijving gaat verder met café ‘t Trefcentrum.

We lopen op de Pesakerweg rechtdoor tot we na een paar honderd meter aan de linker kant een grote wit-te carréboerderij komen. Daarbij passeert men enkele fraaie vakwerkhuizen.

Als men vóór de carréboerderij links afslaat en de helling 230 meter oploopt met een hoogteverschil van 20 meter ziet men aan de linkerkant een natuurstenen kruis. Op deze plaats stierf Petrus de Bie op 24-05-1896 tengevolge van een ongeluk met paard en wagen. Veldwachter  Johan Joseph van Loo, die het ongeluk meldde, werd zelf door stropers doodgeschoten op 12-12-1896 in het Clarendaler-bos/Klingenderbösj onder Reijmerstok.

Rechts van de toegangspoort van de witte carré-boerderij hangt een zwart, houten muurkruis. De hoeve heet thans Wachtendonck, waarschijnlijk naar een van de vroegere eigenaren. Latere eigenaren waren onder andere de kasteelheren van Neubourg. Het huidige gebouw stamt hoofdzakelijk uit de 17de  en 18de eeuw en staat waarschijnlijk op de plaats van de vroegere Rozenhof. Verder gaand komen we bij een haakse bocht in de Pesakerweg. Voor ons zien we een witte boerderij, de vroegere Groenendaalsmolen ook wel Pesakermolen en Engelsmolen genoemd naar de laatste molenaarsfamilie Engelen. In de buitenbocht van de bocht staat een draaipoortje, ook wel tourniquet of steegel genoemd.

Als men de bocht doorloopt komt men na 110 meter over een brug over de Gulp. Deze brug had vroeger een stenen balustrade. Tijdens een op 26 maart 2000 door de Gulper Del georganiseerde wielerkoers reed een 15-jarige amateur met dodelijke afloop tegen het muurtje.Ter herinnering werd een veldkei met plaquette bij de brug geplaatst.

Wanneer men kiest voor de route met een lengte van 10 km loopt men bij de brug rechtdoor tot de kruising met de Slenakerweg. De wandeling gaat dan verder met hoeve Groenendal.

De wandeling wordt voortgezet bij het draaipoortje. We lopen nu door het weiland, soms zeer dicht langs de Gulp en passeren nog een negental draaipoortjes. Op een gegeven ogenblik dalen we trappen af en vervolgen onze weg achter hoeve Oppem door en langs een schitterend, midden in het groen gelegen vakwerkhuisje. Na dit huisje komen we bij een weg die van de helling af komt en door de Gulp verloopt naar de Slenakerweg. Hier slaan we links af en daarna direct rechtsaf. Op deze plaats staat een fraai kapelletje in zuilvorm met achter tralies een Mariabeeldje. Na dit Mariakapelletje vervolgen we het pad en komen aan terzijde van de kasteelhoeve Karsveld. Net voorbij de hoeve slaan we rechtsaf en komen voorbij het uit 1819 stammende woonhuis van de hoeve en vervolgens langs het, in 1931 door een brand verwoeste en later op de omgrachte motte herbouwde, kasteel Karsveld.  Karsveld is een voormalig riddergoed en leen van het Maastrichtse St. Servaaskapittel. Voor 1400 moet het bewoond zijn geweest door de fami-lie Carsvoirt. Van 1407 tot kort na 1700 was het een bezit van de familie van den Hove. Wij vervolgen  over een brug over de Gulp met aan de rechterkant een grote waterpoel die in het voorjaar vol is met kikkerdril

Bij de T-splitsing aangekomen slaan we op de Slenakerweg rechtsaf richting Gulpen. Na een stukje gelopen te hebben zien we links in de helling weer een vakwerkboerderij met een zeer fraai bakhuis.
Na een tiental meters ziet men aan de rechterkant een gemetselde “kolom” met daarop een kruis met een klein afdakje. Het kruis was vroeger bevestigd tegen een holle boom. Boomchirurgen hadden de holte dichtgemetseld. Dit verklaart de vreemde vorm van het “zuiltje”. Het huis Pesakerweg 15 werd volgens inschrift in 1915 gebouwd en bezit boven de voordeur een nis met daarin een porseleinen Mariabeeld. Links van de voorgevel is een smeedijzeren kruis tegen de muur bevestigd. Links van dit huis staat de carréhoeve Oppem. Dit is een zeer oude hoeve. Of de freule van Oppem, die in de 13. eeuw op kasteel Lemiers woonde, een relatie met de hoeve heeft is niet bekend.
Tegenover de toegangspoort staat in de helling een circa 1,20 meter hoog smeedijzeren kruis. Het werd geplaatst na het noodlottig ongeval op 13-10-1888 met paard en wagen van de heer M. H. Habets.
Als we verder doorlopen ziet men na een stuk te zijn Gegaan in de voortuin een gietijzeren kruis. Op deze plaats stond vroeger een huis bewoond door de familie Meijs. Vader L. H. Meijs had een granaat gevonden en demonteerde op 12 septemebr 1944 deze aan de keukentafel. Plots ontplofte de granaat en de heer Leonardus Hubertus Meijs (* 22-09-1891) was op slag dood. Aan de gevolgen stierven ook zijn echtgenote Maria Hubertina Meijs-Meijs (* 09-01-1895) op 25-09-1944 en zijn dochter Anna Hubertina Meijs (*08-06-1927) op 17-09-1944, beiden in het St. Jozefziekenhuis te Heerlen.

Verder voor wandeling 10 km
Opgemerkt moet worden dat in de zomermaanden een ongekend groot aantal gevarieerde planten de bermen in een wisselende kleurenpracht zetten. Circa 100 meter na een bijna haakse bocht op rechts liggen de restanten van een voormalige kasteel (afgebroken in de 19. eeuw) en de kasteelhoeve Groenendaal. De lengte van de oprijlanen bedraagt circa 125 meter. Verdergaande komen we bij de T-splitsing van Slenakerweg-Euverem-Kampsweg.

Verder voor wandeling 7 km.
Op de hoek ligt café ‘t Trefcentrum met op de gevel links een muurkruis. Het kruis wordt gevormd door geëmailleerd glas dat als een mozaïek in de muur is aangebracht. Daarop is een keramisch corpus gemonteerd. Het pand Euverem 47 ligt wat verscholen tussen twee woningen. Boven de voordeur is een nis aan-gebracht met daarin een H. Hartbeeld. Wanneer we de weg voortzetten komen we op een gegeven ogen-blik aan bij Gasthof Euverem met daarnaast een afslag linksomhoog naar de Euveremsveldweg. Bij de kruising staat een gietijzeren kruis. Onder het corpus is een doodshoofd met twee gekruiste beenderen weergegeven als symbool van de vergankelijkheid van het leven en tevens een verwijzing naar Golgotha. De verdere versiering van het kruis bestaat uit plantenmotieven.

Als we hier links even een afsteker (300 m) maken zien we aan de rechterkant een hoog talud. Hier was vroeger het andere brughoofd van de brug over het Gulpdal. Verdergaand komen we bij de T-splitsing van de Luikerweg met rechts een viaduct van de oude trambaan.Mmet rechts tegen het “plafond” een muurkruis. Het muurvlak onder het kruis is met bonte graffiti versierd.

We vervolgen de weg door Euverem. Daarbij passeren we een fraaie vakwerkboerderij en aan de rechterkant de vroegere forellenkwekerij van de Heidemaatschappij en het vroegere pretpark Foredorado. In de buitenbocht van de weg begint een voetpad dat langs een heg met een rij eikenbomen naar Kasteel Neubourg voert. We zien al vrij snel een tuinhuisje met barokke dakbekroning opdoemen.

Verder voor wandeling 3 km
Hierna volgt de toegangspoort naar de boerderij. In het verleden kon het omgrachte kasteel slechts bereikt worden via de hoeve en een brug, die nog steeds aanwezig is. Naast de brug is de kapel met klok-kentorentje van het kasteel zichtbaar. Verdergaand komen we bij de tweede brug, die via een gesloten voorhof met cour d’honneur toegang verschaft tot het kasteel. Hiertegenover ligt de wat kortere oprijlaan tussen de Rijksweg en het kasteel. Aandacht wordt gevraagd voor de uitvoering van de laan: er staan afwisselend volwassen eikenbomen en geknotte lindebomen. Als we het kasteel passeren en rechtdoor lopen komen we in de lange oprijlaan van het kasteel bestaande uit beukenbomen uit de vijftiger jaren van de vorige eeuw. Deze voert in een rechte lijn naar de Sint Petruskerk. Aan de tweede beuk aan de rechterhand hangt een kruis. De maker hiervan is de Iraaks-Koerdische kunstenaar Anwar Jamie Hormoz +.

Tamelijk op het eind van de laan lopen we tussen de bomen door naar de, naast de weg liggende, vijver met wandelpark en wandelpromenade. Hier kun je fijn een ommetje maken of vissen en in de winter schaatsen. De vijver is echter voor een ander doel aangelegd namelijk als water opvangbassin voor het vele regenwater dat na een fikse regenbui Gulpen en Gulp dreigt te overvoeren. We lopen om de vijver, tegen de wijzers van de klok in. Hierbij zien we na een eindje lopen de huidige pannenkoekenmolen. Dit was sinds 1712 een papiermolen, in 1845 werd de molen door de graaf Marchant et d’Ansembourg van Neubourg gekocht en heette ze voortaan Neubourgermolen en werd een graanmolen. De eeuwenoude graanmolen (banmolen) in het park werd toen afgebroken. Voor de molen is een geul te zien die bij te hoge waterstand van het bassin de mogelijkheid schept van een overloop naar de Gulp.

De weg vervolgend zien we aan de rechterkant een vakwerkhuisje dat onlangs op de oorspronkelijke manier gerestaureerd werd en dat uit de 17de eeuw stamt. Aan het einde van de vijver is de St. Petruskerk te zien. Dit is een neoromaanse kerk uit 1925. De toren is circa 45 meter hoog en wordt bekroond met een kruis. Zoals gebruikelijk bij katholieke kerken is boven dit kruis een haan geplaatst. Deze verwijst naar de woorden van Christus tot de apostel Petrus: Eer de haan drie keer gekraaid heeft zult gij mij verloochent hebben. De haan is draaibaar opgesteld en kan zodoende de heersende windrichting weergeven.

Op het einde van de vijver aangekomen slaan we links af en steken de Rijksweg haaks over. Daar staat voor de voormalige boerderij Veldhof een smeedijzeren kruis op een sokkel van Naamse steen. Het kruis werd in 1902 door de familie Bormans-Hupperichs geplaatst en draagt als tekst: Geloofd zij Jezus Christus. Waarschijnlijk behoorde de hoeve oorspronkelijk tot het Onze Lieve Vrouw Kapittel van Aken (Dom) en werd zij in 1579, door troepen die onder de leiding van Lodewijk van Nassau stonden, platgebrand. De huidige hoeve stamt uit het midden van de negentiende eeuw en is thans verbouwd tot appartementen voor toeristen. Voor de hoeve slaan we rechts af en bereiken na circa 450 meter weer het uitgangspunt van de wandeling bij het busstation.



Giel Xhonneux    april 2012