kruistocht vanuit Gulpen door Wagelerbos

Details

Hits: 4158

Deze wandeling voert via de hoeve de Bek, het Dunnen Bosch, het Wagelerbos, Crapoel en de Gulperberg langs diverse geplaatste veldkruisen. Niet alleen kruisen komen we tegen maar ook diverse andere beelden, die uit piëteit door omwonenden op huizen zijn aangebracht, en herdenkingsmonumentjes. Gekozen kan worden voor een tocht met een lengte van circa 6 of 10 km, het hoogteverschil tussen de startplaats en Crapoel bedraagt circa 53 meter. De startplaats is het busstation gelegen op de kruising Rijksweg-Burgemeester Teheuxweg. Onderstaand wordt de route en de objecten, die langs de weg te zien zijn, beschreven maar wordt ook ingegaan op wat verder zoal op de route te zien is.

Zwart: wandelroute, gestippeld is de afkortingsroute,
Rood: Via Regia zoals de weg van Aken naar Maastricht liep tot 1826,

Komende van de Rijksweg steekt men het busstation over en slaat linksaf. Men bereikt dan Oude Akerweg. Dit was in de middeleeuwen tot 1826 Akerweg. Deze maakte vanaf de middeleeuwen tot 1826, toen de Rijksweg werd aangelegd, deel uit van de Via Regia. Dit was de oude, koninklijke verbindingsweg van Keulen via Aken, Maastricht,

Antwerpen en Brussel naar Gent en Brugge.
Na 560 meter zien we aan de rechterhand op nummer 54 het eerste Mariabeeld. Het is door bewoners aangebracht op de rechter keermuur van de oprit naar de garage. Het keramisch beeld laat Onze Lieve Vrouw zien met het kind Jezus op de arm, staande op een halve maan op golven en met een zon als nimbus.

Verder lopend zien we na 800 m aan de linker kant op een helling het eerste gietijzeren kruis. In het hart is Christus afgebeeld als goede herder met staf, aan de voet staan twee maagden met elk een bloemenkrans met daartussen een asbus. Op de uiteinden van de korte armen zijn engelenkopjes aangebracht. Het kruis op de afbeelding is getooid met een bloemenkrans. Volgens de traditie is het gebruikelijk om voor Goede Vrijdag kruisen zo te tooien. Een eindje voor dit kruis kun je aan de linkerkant de helling bestijgen en eventueel al even uitrusten op de aldaar staande zitbank. In de diepte kijk je (vooral in de winter) neer op de Rijksweg en een dode arm van de Geul. Het hotel-restaurant in de diepte was daar naar vernoemd: Oude Geul. Thans heet dit hotel Gulperland. Tot einde 15. eeuw liep daar, tussen de Geul en de helling van de Gulperberg, de Via Regia. Wegens de drassigheid van het terrein werd het huidige, hoger gelegen tracé aangelegd.

Verdergaand bereiken we na 1110 meter hoeve de Bek. Dit was vroeger een pleisterplaats voor postkoetsen. Boven de boog van de inrijpoort is een metalen plaquette aangebracht met een voorstelling van de H. Joris of H. Michael die de draak bestrijdt. Onder de plaquette staan de initialen OBWM, waarschijnlijk van vroegere eigenaars van de hoeve. Boven de plaquette is een bijenkorf weergegeven, symbool van ijver en welvaart.

Na 120 meter staat op een "eiland" bij een driesprong het volgende gietijzeren kruis met opzij een zitbank. In het hart van het kruis is Onze Lieve Vrouw afgebeeld met aan de voeten twee engeltjes. Daaronder staan de verstrengelde letters AM: Ave Maria. Aan de voet van het kruis staat een gevleugelde engel. Het kruis werd geplaatst door een lid van het veldkruisencomité. Deze kreeg het van een nicht uit Argenteaux/België. Toen het kerkhof, dat nabij de Maas gelegen was, naar een hoger gelegen terrein verplaatst werd, kwam het kruis vrij.

Verdergaande zien we aan de rechterhand een wateropvangbassin. Dit moet het regenwater opvangen dat bij een helse regenbui het dal afstroomt zodat de Geul niet buiten haar oevers treedt. Na circa 1400 meter zien we aan de linkerhand een natuurlijke of door mensen afgesneden meander van de Geul. Achter de bomenrij en struikenhaag, op zo'n 40 meter afstand van de weg, stroomt de Geul.

Na 1,45 km zien we aan de rechterhand een bunker staan.Om de Duitsers, bij een eventuele inval in Nederland, een eerste vorm van verzet te bieden werden bij de Geulovergangen in Camerig, Mechelen,en Wijlre, Schweiberg bunkers geplaatst. Bij de inval van de Duitsers werden bijna alle bruggen over de Geul opgeblazen. Dat kon echter niet verhinderen dat de Duitsers toch door Gulpen konden trekken op hun weg naar Maastricht. Men gebruikte een oude, vergeten trambrug, iets verder dan kasteel Wittem. In de volksmond werd deze weg Hitlerweg genoemd. Iets verder, recht doorgaande, is thans een nieuwe brug over de Geul aangebracht. Zover gaan we niet, we kiezen voor de weg rechts omhoog, langs de bunker.

Op het einde van deze holle weg slaan we linksaf en vervolgens na zo'n 60 meter gaan we rechtsaf, via een veldweg/pad door het weiland de helling op. Voordat het pad het bos bereikt staat aan de rechterhand een bank. Deze bank werd opgericht ter nagedachtenis van Hub Loozen. Hij stierf plotseling in 2007 op 51 jarige leeftijd. Hij werkte 35 jaar bij Staatsbosbeheer. Gezeten op deze bank kan men genieten van een wijds uitzicht: links Gulpen, rechts daarachter Wijlre, midden Kasteel Wittem en Redemptoristenklooster, rechts Partij met daarachter Wahlwiller, helemaal rechts Mechelen. De windmolens achter Wahlwiller zijn van een windmolenpark in Duitsland bij Orsbach en Bocholtz. Rechts, dichterbij ligt de hoeve Hommerig. Dit was een, rond 1930 herbouwde, eeuwenoude adellijke hofstede. De hoeve en de Wittemermolen waren eeuwenlang de enige woningen aan de overzijde van de Geul die tot de parochie Gulpen behoorden. Ietwat op rechts in de verte kan men de Vaalserberg met Boudewijntoren (België), de in 2011 vernieuwde Wilhelminatoren en de zendmast van het ZDF(Duitsland) ontwaren. Op de linker flanken van de berg is het hoger gelegen deel van Vaals te zien. Wat meer op de voorgrond is Vijlen, met de vaak zo genoemde hoogstgelegen kerk (180 m.) van Nederland te zien. Dit is echter een misvatting, de hoogstgelegen kerk van Nederland is niet de R.K-kerk van Vaals (205 m.) maar de Hervormde kerk van Vaals (212 m).

Na bijgekomen te zijn van het eerste stuk beklimming gaan we verder en betreden het Dunnen Bos en verder gaande het Wageler Bos. Na de zitbank is er eerst alleen maar bos aan de rechterkant, dan weer bos aan beide zijden en dan weer alleen maar bos aan de rechterzijde.

Wanneer gekozen wordt voor een route met een lengte van 6 km gaat men bij de eerstvolgende weg rechts af. Eerst wordt gedaald door het hellingbos en later velden. Gelopen wordt langs de Gerardushoeve aan de Verlorenkostweg. Boven de voordeur is in een nis een beeld geplaatst van de H. Gerardus met het kind Jezus.Rechts van het beeld nestelde de laatste jaren, zo ook in 2010, in de hoek rechtsonder een koolmees. De hoeve werd zo genoemd omdat je van daar uit, het dal omlaag kijkende, uitziet op het Redemptoristenklooster te Wittem alwaar de H. Gerardus bijzonder vereerd wordt.Voorbij de hoeve gaat men een helling op en komt uit bij een grotere weg, de Bergheimerweg. Hier wordt rechts afgeslagen. De wandeling gaat verder met "camping".

Na weer bos aan beide zijden bevindt zich na 80 meter, na 2,8 km gelopen te hebben, een doodlopend paadje aan de rechterhand, dat het bos ingaat. Na 15 meter staat in het bos een gietijzeren kruis. Het is een moordkruis. Het kruis houdt de gedachtenis in ere aan een Capucijner monnik van Hoogcruts, die in 1753 onderweg was naar het Capucijner, thans Redemptoristenklooster, in Wittem en in het bos overvallen werd waarbij hij het leven liet. Onder het corpus is een gedenkbordje aangebracht en bij het voeteinde zijn de H. Maria en de H. Johannes weergegeven net als destijds op de calvarieberg.

We hernemen de hoofdweg door het bos en na 670 meter komen we bij een zwerfkei. Deze werd in het verre verleden vanuit de Vogezen door de Maas hier neergelegd. Een stukje verdergaand volgt een afsluitpaal over de weg, iets verder slaan we bij de T-splitsing de weg rechts in. We lopen nu langs de golfbaan over de weg, die eertijds de verbinding vormde tussen Aubel/België en Gulpen. Na een eindje lopen staat aan de rechterhand een gietijzeren kruis, een zogenaamd oorlogskruis. Het houdt de herinnering in stand aan air gunner Harry Poole en squadron leader Stan Somerscales die 23 april 1944, die 200 m. links achter het kruis, met hun Halifax-vliegtuig neerstortten en daarbij het leven lieten. Ze waren op een bombardementsvlucht van het stationsemplacement van Montzen om de Duitsers te beletten om Antwerpen te bereiken. Op 20 april 1944 stortte even ten noorden van deze plek een bommenwerper neer nabij Cartils en op 14-02-1943 was al een vliegtuig neergestort even ten westen van deze plek, in het Schweibergerbos. Bij het kruis in het Wagelerbos en het herdenkingsmonument te Cartils wordt nog jaarlijks een herdenking gehouden voor de overleden bemanningsleden.

Als we de weg vervolgen zien we na 400 meter aan de linkerkant een ongelukskruis. Op 18 augustus 1918 was Jozef Boers met zijn broer met paard en een lading veldvruchten onderweg naar huis, de hoeve Lookerplei. Een paard schrok van een tak en ging er vandoor. Jozef kwam daarbij onder de kar terecht en liet daarbij het leven. Zijn broer heeft zijn leven lang behoorlijk last gehad van dit ongeluk. De Lookerheiweg 200 meter vervolgende, staat tegenover de ingang van de hoeve Lookerplei een gietijzeren kruis. Het is hetzelfde kruis als we in het begin van de wandeling reeds zagen aan de Oude Akerweg.

Als we de Lookerheiweg aflopen tot aan de kruising met de Landsraderweg komen we aan in het gehucht Crapoel. Bij de kruising staat aan de linkerzijde, onder een paardenkastanjeboom, een smeedijzeren kruis. Op de horizontale arm zijn de martelwerktuigen, hamer en tang, aangebracht. Tegenover de Lookerheiweg, op links staat op Crapoel 11een zeer fraai vakwerkhuis. Boven de voordeur is een nis aangebracht met achter glas een beeld met Maria, Jozef en Christus. Bij de kruising slaan we rechts af richting Gulpen. Een stuk gaande, tegenover het huis met adres Crapoel 3staat een oorlogsherdenkingskruis c.q. dankkruis dat men de oorlog goed doorstaan heeft. Op 12 september 1944 werd Crapoel en later Gulpen bevrijd. Op een van die eerste tanks zat de Gulpenaar Jeu Neven, die als gids met de bevrijders meetrok, vertelt een buurtbewoner. In het dal lagen overal granaathulzen en naderhand haalde zijn vader met de overbuurman een aantal van deze lege bronsgranaten op en besloten uit dankbaarheid een dankkruis te laten maken van een zestal van deze hulzen. Hiervoor gaven zij de Gulpener smid Nölke Schmitz de opdracht en deze smeedde dit bijzondere kruis in zijn smidse aan de Rijksweg te Gulpen. Dit zogenaamde bevrijdingskruis werd door de initiatiefnemers geplaatst langs de weg naar Landsrade tegenover de Mariahof te Crapoel. Gelukkig is dit speciale herinneringsteken aan de 2e W.O. nog steeds intact en wordt het kruisbeeld door de omwonenden elk jaar met Pasen met een krans versierd.
Op het kruis staat het volgende gedicht vermeld:
"Aan dit kruis van bronsgranaten
hangt de Godsmens stil verlaten,
Wilt toch, zondaars, tot Hem komen.
Laat uw tranen rijkelijk stromen.
Hij zal ons genade geven en hierna het eeuwige leven".

Opmerkelijk is een Lourdesgrotje dat rechts van de voet van het kruis is geplaatst. In Crapoel moet men Onze Lieve Vrouw bijzonder vereerd hebben. We zagen al het Mariabeeldje op Crapoel nr. 11. Op Crapoel nummer 2 en 3 staat eveneens in een nis boven de voordeur een Mariabeeldje.

Een 40-tal meter voorbij Crapoel nummer 2 zien we aan de linkerhand een gietijzeren wegkruis op een Naams stenen sokkel. Het gietijzeren kruis heeft een hoogte van 1,50 m. Bij het voeteinde is een engel afgebeeld met een zwaard. Hij herinnert ons aan de zondeval en het verloren gaan van het toekomstig geluk bij God. Vroeger stond er een voetstuk met een gleuf aan de voorkant, een soort "offerblok". De bedoeling hiervan is niet bekend, mogelijk was een bijdrage bestemd voor het onderhoud van het kruis. Het kruis wordt door de bewoners onderhouden.
In een ovaal onder de corpus staat de tekst: "Door het kruis gezegend. Laat ons bidden."
Op het voetstuk staat vermeld: "Geloofd zij Jezus-Christus 1933"
Dit kruis is vrijwel zeker een hagelkruis. Dit is een kruis dat de te velde staande gewassen moet beschermen tegen hagel en slecht weer.

Verdergaand zien we na 6,2 km lopen, op de kruising van de Landsraderweg/Panoramaweg-Bergheimerweg een smeedijzeren kruis. Eertijds stond hier het ijzeren kruis, dat afkomstig was van de vroegere varkens-markt, nu Kapelaan Pendersplein geheten. Het stond bij de voormalige waterpomp en de oude lindeboom. Op die plaats staat nu het H. Hart-monument.
Omdat het mooie kruis op deze plaats onderhevig was aan vernieling en aanrijdingen moest het nogal eens hersteld worden. Op een triest moment werd het gestolen. Het kruis, dat er nu staat, is gemaakt van gegalvaniseerde buis. Dit was het werk een medewerker van het wegkruisencomité, een trouwe ijveraar bij het in standhouden van de wegkruisen. Toen hij er de laatste hand aanlegde, zakte hij plots in elkaar en ging zijn ziel naar God. Nu staat zijn kruis hier op de Gulperberg tot lof en eer van de Schepper. Op het kruis is een plaquette aangebracht met de tekst: Geloofd zij Jezus Christus.

Als we, op de splitsing staande, in de richting van de afdalende weg kijken zien we op zo'n 300 m. afstand een groep struiken en in het midden verheft zich een cirkel van lindebomen. In de volksmond heet deze plek de "Koning van Spanje". Waarschijnlijk echter is de juiste naam "Koning van Rome".
Toen de zoon van keizer Napoleon was geboren moest iedere gemeente, ter herinnering hieraan, een hoogheidsteken oprichten. Op veel plaatsen werd toen een lindeboom geplant. De zoon van Napoleon kreeg bij zijn geboorte de titel: Koning van Rome.

Verder voor de 6 km wandeling.
Vanaf de T-splitsing lopen we recht door, even voorbij de camping, in de bocht zien we aan de rechterkant een houten, blauw en wit geschilderd kruis in vliegermodel. Het is een zeer oud kruis dat door de omwonenden wordt onderhouden. Op het kruis is een bord geplaatst met de karakteristieke tekst:
"Ach, zondaar, ziet
Mijne wonden.
Dit is voor uw zonden.
Verandert U van leven
En ik zal U de hemel geven".

De weg vervolgend treffen we na zo'n 300 meter een monument aan met twee, naast elkaar geplaatste, gebroken platen, symbool van twee gebroken levens. Hierdoor ontstaat een kruisvorm. Het werd hier geplaatst na het dodelijk ongeval op 28 juni 2002 van Mandy Steijns, 15 jaar oud;  Dolf Charly Limpens, 26 jaar oud.

Opzij van het monument is een zitbank geplaatst van waaruit men een prachtig panorama heeft van Gulpen. De kerk, gemeentehuis, bejaardentehuis en bierbrouwerij enz. zijn zeer duidelijk te onderscheiden. De achtergrond wordt gevormd door van links naar rechts, Beversberg en Dolsberg. Verderop zijn nog meer banken ter verpozing geplaatst. 125 Meter verderop is tegen een boom een kei geplaatst. Hier leerde Han E. zijn latere echtgenote kennen. Hij stierf in 2006 op 50 jarige leeftijd.

We blijven de weg vervolgen richting het Mariabeeld, dat al goed te zien is. Net voorbij het restaurant staat aan de linkerkant, onder twee paardenkastanjebomen, een zeer groot kruis voorzien van een leien dak, het zogenaamde missiekruis. De eerste grote volksmissie op Belgische, later Nederlandse bodem werd in 1833 te Wittem gepreekt. De toenmalige Deken van Gulpen, Alexander van der Velpen, deed hiertoe het verzoek, toen twee Belgische paters Redemptoristen bij hem op bezoek waren geweest. Dat de missie niet in Gulpen werd gehouden kwam waarschijnlijk omdat het Wittemse kerkje toen centraler lag voor de hele streek. Meer dan 4000 toehoorders waren aanwezig. Er zat niet anders op dan vóór de kerk een preekstoel op te richten en in de open lucht te preken. De mensen kwamen zelfs uit Aken en Keulen. In die tijd werd er in het Duits gepreekt. Dagenlang duurde het biecht horen. Sommigen lieten zich in de kerk insluiten om 's morgens maar vroeg aan de beurt te zijn. Tenslotte moest de missie nog met enkele dagen verlengd worden. Bij de slotpreek op 7 januari 1834, waren 7000 mensen aanwezig. De achtste januari werd tegenover de ingang van de kerk en op de Gulperberg het missiekruis geplant. Het houten kruis is 4 meter hoog. Naar aanleiding van deze missie vestigden zich paters Redemptoristen te Wittem, hun eerste stichting in Nederland. Het kruis wordt door bewoners van de Gulperberg onderhouden.

Van het kruis lopen we rechtdoor naar het 13 m. hoge Mariabeeld.Mgr. G. Lemmens had een bijzondere verering voor O. L. Vrouw.Deken H. Erens stelde het dekenaat Gulpen onder bescherming van Maria. Daarop werd besloten om op de Gulperberg een Mariabeeld op te richten dat gefinancierd werd door alle parochies van het dekenaat. De namen van deze parochies staan bij de voet van de sokkel vermeld. Het beeld werd op 30 mei 1935 onder enorme belangstelling door de bisschop ingezegend. Het Mariabeeld is vervaardigd uit wit cement/beton en is drie meter hoog. De ontwerper van het Mariabeeld is de bekende Limburgse kunstenaar Charles Vos. De ontwerper van het geheel is Piet Gerrits van de Heilig Landstichting. Direct onder het beeld is de tekst "Alle geslachten zullen mij zalig prijzen" aangebracht. Op het deels
vierkant en deels achthoekige voetstuk zijn vier afbeeldingen van Maria's deel aan het heil van de mensheid in gekleurd Venetiaans mozaïek aangebracht. Ze stellen voor: moeder en kind, Maria Orante, O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen-met gevouwen handen,Maria die Christus omarmt terwijl hij haar zijn wonden toont. Bij de eerste drie voorstellingen zijn respectievelijk de volgende teksten aangebracht: "Zie daar uw Moeder", "Bid voor ons zondaars" en "Tegenstandster van satan". Geheel onderaan de sokkel staan rondom de teksten: "Moeder", "Middelares", "Maagd" en "Medeverlosseres".
Op de vier hoeken zijn bloempotten geplaatst met op elk de tekst "Ave Maria" en verder de toewijdingstekst: "Deiparae sub lege Christo devotus - Civitas Galopiae decanatus totus". Dit betekent vrij vertaald: de hele gemeenschap van het dekenaat Gulpen onder de wet van Christus aan de Moeder Gods toegewijd. Het monument wordt als een symbool voor de rol van Maria in het verlossingswerk beschouwd, als synthese van de genoemde vier titels. Sinds haar opneming ten hemel ziet men Maria als "koningin van hemel en aarde". "Zo staat zij, hoog op het voetstuk, als de Koningin boven op de hoge Gulperberg, zegenend en heersend, haar handen uitstrekkend over Gulpen en het hele dekenaat", aldus ontwerper Piet Gerrits.

We vervolgen de weg door het terrein met het Mariabeeld haaks over te steken, gaan via een houten poortje de helling af tot we de geasfalteerde weg bereiken. Hier slaan we links af en dalen verder de Gulperberg af tot we bij een splitsing komen. Daar aangekomen slaan we rechtsaf en bereiken het vertrekpunt van de kruistocht: het busstation.

Giel Xhonneux       april 2012